Me er me – ikkje oss og dei

Av Anette Lauareid Hovda, elev på UROskolen

Kva skjer når me vågar å kjenne etter, i staden for å peike? Denne kronikken er ikkje ei meining for eller imot – men ei vandring inn i det som rører seg i oss når noko gjer vondt. Ei påminning om at me ikkje er "dei og vi", men me alle – menneske.

Me menneske har så mykje til felles. Me kjenner på glede, sårheit, frustrasjon og håp, og me utviklar kvar vår måte å handtera det på – anten det som gjer vondt, eller det som gjer godt. Likevel verkar det som me ofte gløymer dette felles menneskelege. Me plasserer kvarandre i boksar, deler oss inn i «oss» og «dei», og held fast ved tanken om at me har rett, medan dei andre tar feil. Det handlar kanskje om kommunesamanslåing, eller om hønene skal få gå fritt eller ikkje. For meg har det dei siste dagane handla om monstermaster. Eg meiner det er feil. Og det meiner eg sterkt.

Denne kjensla fekk brått eit ansikt ein dag eg var på fjelltur, då eg møtte ein mann frå Altiskog AS. Han kom gåande med ein laus hund eit stykke framfor seg, og eg forstod med ein gong kvifor han var der – for å merke trea i fjellet mitt, dei som snart skal fellast for å gi plass til dei store mastene og dei breie mastegatene. Han såg på meg og sa: «Nå vil ikkje fjellturane dine bli dei same lenger.» Setninga treff, hardt. Eg kjende korleis eg stramma meg opp, kjende provokasjonen reise seg i kroppen. Eg byrja å stille han spørsmål, spurde når arbeidet skulle starta, og gjorde det tydeleg kva eg meinte. Eg sa, utan filter, at dette var resultatet av eit land styrt av folk utan kjensler.

Han svarte roleg. Audmjukt, nesten. Han hadde eit toneleie som låg mykje lågare enn mitt. Eg opplevde forståing, og eit glimt av noko som minna om samkjensle. Kanskje han faktisk var einig med meg? Kanskje han berre gjorde jobben sin? Likevel heldt eg på autoriteten. Eg kjende på sårbarheit, og det er lett å svare med styrke når ein eigentleg kjenner seg liten. Eg sa han var på min grunn, og at hunden måtte i band. Eg hadde ikkje noko å gi tilbake, ikkje når fjellet mitt stod for fall. Då ville eg i det minste få stille krav.

Og så, heilt stille inni meg, kom det ein tanke eg nesten ikkje torer å skrive. Ein tanke som på ingen måte var knytt til eit ønskje om handling, men som kom fordi eg hadde det så vondt at eg ville skyve smerta over på nokon andre. Eg tenkte: Viss eg ser ein laus hund her igjen, så skyt eg den. Eg sa det ikkje, og eg ville aldri ha gjort det. Men tanken kom – ikkje fordi eg ville såre han, men fordi eg sjølv var så åra. Det var ein måte å vri meg unna det som verkeleg pressa seg fram: kjenslene. Smerta. Sårbarheita som låg der og bad om merksemd. Eg veit at eg ikkje er åleine om å ha slike tankar i korte glimt. Det handlar ikkje om kven me er, men om kva me står i. Når det blir for sterkt på innsida, kjem det ofte tankar som slår utover – ikkje for å bli handla på, men for å forstyrre det som gjer vondt.

Eg gjekk vidare opp mot toppen, og tårene kom. Eg prøvde ikkje ein gong å stoppe dei. Dei fekk renne. Eg gjekk frå å vere i kampmodus, med heva stemme og klare meiningar, til å berre kjenne det sårbare få overtaket. Dagen etter gjekk eg same turen igjen. Denne gongen såg eg dei rosa merkene på trea tydeleg – dei som eg ikkje hadde sett dagen før, sjølv om dei sjølvsagt var der. Det slo meg: Når eg er fylt av uro og sorg, ser eg ikkje alltid det som faktisk er rundt meg. Smerta avgrensar utsynet, bokstaveleg talt.

Og så kom tankane: Kven er han frå Altiskog? Kven er dei i Statkraft, i regjeringa, som har vedtatt dette? Er dei utan kjensler, som eg sa? Neppe. Dei er menneske, akkurat som meg. Med sine tankar, sine liv, si sårheit. Med si tru på kva som er rett, og si uro for kva som kanskje er feil.

Eg er sjølv bonde. Eg har hogd ned skog i tiår – for ved, for å byggja, for å effektivisera drifta. Eg har budd i store hus, brukt tunge maskiner, gjort inngrep i naturen for å skape noko eg trur på. Eg meiner det er naudsynt, eg er for effektivisering. Men det finst mange som meiner at eg tek feil.

Eg har sjølv irritert meg over bønder som er for monstermastene. Eg har tenkt at dei berre vil sleppe å gå til fjells, at dei vil køyre i staden. Eg har dømt dei, som om eg sat med fasiten. Men kva med meg? Eg finn glede i hytta mi, ein plass som på sett og vis også er eit resultat av inngrep i naturen. Hytta vart bygd på 50-talet som ein del av eit velferdsprosjekt, og sjølv om den har gjeve meg mykje glede og ro, har den også påverka det landskapet eg har blitt så glad i.

Kva er då rett og galt? Eg står med ein fot i naturen og ein fot i menneskeskapte inngrep. Eg finn glede i hytta, som er eit resultat av ei tid då folk bygde for å skape rom for pauser frå det hektiske livet. Samstundes kjenner eg motstanden mot monstermaster som kjem for å forandre det same landskapet.

Eg spør meg sjølv: Er det berre dei andre som gjer feil, eller er vi alle ein del av denne prosessen, der våre eigne val om korleis vi nyttar naturen påverkar det vi ser på som "rett"? Er det rett å dømme dei som har andre interesser enn meg, når eg sjølv nyttar naturen på ein måte som kanskje også skapar konflikt?

Det verkar som ein evig kamp. Og eg trur me ofte kjempar fordi det gjer vondt inni oss. Når uroen får styre, peiker me utover – og skapar avstand. Kanskje ikkje først og fremst til dei andre, men til oss sjølve. Me prøver å sleppe å kjenne etter, men mistar samtidig kontakt med det viktigaste kompasset me har: det som rører seg på innsida. Der finst retninga. Der finst forankringa.

Eg trur ikkje me kjem nokon veg med meir skråsikkerheit. Eg trur det som fører oss nærmare kvarandre – og oss sjølve – er å våga kjenne etter, å forstå at det menneskelege ikkje har ein bestemt meining. Me kan vere ueinige, men me er ikkje ulike. Me er ikkje «dei» og «oss». Me er me.

Eg kjenner det no medan eg skriv: Vågar eg å publisere dette? Vågar eg å stå i det sårbare – i det som ikkje er ei klar meining, men heller ein rørsle i hjartet? Det er enklare å vere synleg når eg meiner noko sterkt, anten det er rett eller gale. Då veit eg kven som er med meg, og kven som er imot. Då har eg støtte. Men dette... det handlar ikkje om å meine. Det handlar om å vere. Om å vise det som få vågar å sleppe fram – iallfall ikkje offentleg.

Eg kjenner ei uro i brystet, som rører seg nedover mot magen og opp igjen. Ei uro eg har kjent så lenge eg kan hugse. Ho dukkar opp når eg er redd for å ikkje høyre til. Som ein sommarfugl som er stengt inne, som bankar mot vindauget for å sleppe ut. Det eg skriv no – det eg deler – det er kanskje den sommarfuglen.

Eg veit eg vil bli fanga av det menneskelege: tankane om rett og galt. Det vil dukke opp harde tankar når eg føler meg liten, for følelsen av liten vil kome igjen, mange gonger. Likevel har eg trua på å øve meg på å stoppe opp og kjenne etter, ta ansvar for det som rører seg inni meg. Eg går med ein ukueleg tru på og optimisme for dei framtidige generasjonane – at dei vil bli meir kjent med sitt indre og ta det på større alvor. Parallelt med den optimismen er det viktig for meg å ta vare på det som er i mitt indre. Ikkje legge lokk på «latterlege» tankar, men la dei få den plassen dei fortener. For dei er der av ein grunn. Det vil gi meg eit rikare liv. Og det vil eg ha.

Så tek eg sjansen. Eg tek sjansen på å vere denne stemma. For eg trur eigentleg me alle har ho.